جامعه شناسی دیوان کلیم کاشانی به روش اسکارپیت

    در این مقاله کوشش بر آن است با بهره‌گیری از روش اسکارپیت در جامعه‌شناسی ادبیات‌، مسائل اجتماعی بازتاب‌یافته در دیوان کلیم کاشانی تبیین و تشریح شوند‌؛ در این راستا دیوان کلیم در فرایند سه‌گانه‌ی تولید‌، توزیع‌ و مصرف ادبی بررسی شده است؛ نتایج این بررسی حاکی از آن است که تغییر مذهب از تسنن به تشیع و رفاه اقتصادی‌، به‌عنوان عمده‌ترین تحولات عصر صفوی‌، بر شعر کلیم و به‌طور‌کلی بر ادبیات عصر صفوی تأثیر فراوانی داشته‌اند. این مسائل در بیرون‌آمدن شعر از دربار و گسترش آن در میان عوام مؤثر واقع می‌شوند و پس از آن‌، شعر این عصر دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود؛ زبان شعر تحت تأثیر شعرسرایی خیل عظیم شاعران تازه‌کار و بهره‌گیری ایشان از زبان مردم کوچه و بازار دچار تغییراتی می‌گردد؛ وفور لغات و اصطلاحات عامیانه و کاهش کیفیت سطح زبانی شعر از آن جمله است. عمده‌ترین شیوه‌ی توزیع ادبی در آن عصر، شیوه‌ی توزیع قهوه‌خانه‌ای است که به مصرف ادبی به شکل شنیداری می‌انجامد و زمینه‌ساز سرقت ادبی و گاه توارد می‌شود؛ شعر کلیم نیز آن‌چنان که خود معترف است‌، از توارد در امان نبوده است. اوضاع نادلخواه وطن‌، شرایط نامساعد قشر هنرمند در جامعه‌ی عصر صفوی و ... از دیگر مسائلی هستند که به شکل اقماری‌، در بررسی دیوان کلیم به شیوه‌ی اسکارپیت رخ می‌نمایانند.